Op 14 juni 2023 woonde ik ’s middags een online bijeenkomst docentprofessionalisering AI bij. Deze stond in het teken van de kansen en risico’s van AI in het onderwijs. Eerst was er een keynote van Inge Molenaar, directeur NOLAI (Nationaal Onderwijslab AI) Dit werd ontdekt met een werkvorm. Tot slot was er nog een presentatie over AI om cijfers te voorspellen en eentje over professionalisering van docenten in het onderwijs. Hieronder de bijeenkomst in vogelvlucht.
Samenvatting keynote Inge Molenaar
Intelligente technologie en digitale technologie zijn vergelijkbaar maar niet hetzelfde. Het laatste is namelijk bedoeld om informatie over te dragen en lesmateriaal toegankelijk te maken. Intelligentie technologie kan dat ook, maar neemt ook taken over. AI is in het onderwijs daarmee een heel bijzonder toepassingsgebied. In eerste instantie was vooral de ‘offloadingfunctie’, waarbij een menselijke taak wordt overgenomen.
Waarom is AI in het onderwijs zo anders dan in ander sectoren?
In het onderwijs zit het anders. Leerlingen zullen hopelijk met AI zelf blijven leren. Het leerproces moet vooral ondersteund worden met AI, niet worden overgenomen. Leraren spelen een belangrijke rol hierin. De ‘Double teaching oplossing’ wordt nu vooral in China toegepast. De AI monitort hierbij de klas en stelt dan een intelligent script voor dat de docent stap voor stap kan uitvoeren. In Nederland vinden we toch vooral dat leraren een belangrijke rol moeten blijven spelen. Het idee dat wel speelt is dat alle leerlingen hun eigen tutorsysteem krijgen. In Nederland zie je dat dat nog weinig op schaal gebruikt wordt. De reden is dat we niet willen dat de sociale functie van het onderwijs niet ondermijnd wordt.
Hybride intelligentie
Hybride intelligentie is het gebruik van AI om de menselijke intelligentie te versterken. In het onderwijs gaat het dan vooral om ‘hoe kan AI leerprocessen en lesprocessen van docenten ondersteunen?’ Hoe versterk je beide kanten? Mensen zijn goed in creatieve vaardigheden en hogere orde vaardigheden. Machines zijn goed in informatie verzamelen en analyseren. Molenaar stelt dat daarbij dat de vraag die we ons continu moeten stellen in het onderwijs is, ‘zijn we geen essentiële taken weg aan het halen bij de leerlingen?’
“Zijn we geen essentiële taken weg aan het halen bij de leerlingen?’ – Inge Molenaar
Hoe heeft ChatGPT de wereld veranderd?
Sinds december is de wereld een klein beetje veranderd. Bij NOLAI kenden ze generatieve AI natuurlijk al. Het probleem in het onderwijs is: AI is vanaf de achterdeur naar binnen gekomen. Leerlingen gebruiken aan alle kanten AI en vooral ChatGPT. ChatGPT heeft het onderwijs ‘geënterd’. Er wordt momenteel heel goed nagedacht over de manieren waarop de processen kunnen worden ondersteund. Maar het staat haaks op elkaar. Alle fantastische onderwijsontwerpen kunnen door generatieve AI opeens ongedaan. We moeten daarom goed nadenken over hoe we een nieuw design kunnen maken. NOLAI gaat komend jaar goed kijken naar de verschillende use cases.
Welke nadelen heeft generatieve AI?
Een belangrijk punt: generatieve AI heet ook veel nadelen. AI ‘hallucineert’ en verzint soms dingen die niet bestaan. Het lijkt accuraat, maar het is gewoon een voorspellingsmodule. Het is in die zin eigenlijk niet intelligent en begrijpt ons eigenlijk niet. We moeten ons bewust zijn van de grenzen die generatieve AI heeft.
Verder zijn er ook ontwikkelingen gaande over onderwijs ‘over’ AI. Hoe moeten leerlingen onderwijs ontvangen over hoe ze om moeten gaan met AI? Wat zijn vaardigheden die daarin een rol spelen?
Waar houdt NOLAI zich mee bezig?
Bij NOLAI wordt samengewerkt…
- samen met scholen
- samen met de wetenschap
- samen met het bedrijfsleven
We onderzoeken worden publiekelijk gefinancierd. Het onderwijs en de vraag staan centraal. Er zijn kansen en risico’s rondom het gebruik van AI. We richten ons op de kansen maar ook het verkleinen van de risico’s. Punten waarop NOLAI aangrijpt zijn:
- ruimte voor onderwijs op maat
- motivatie
- digitale geletterdheid
- uitval voorkomen
- tijdsbeparing realiseren
Wat zijn de beperkingen en belemmeringen voor autonomie?
Er komen ook zaken onder druk te staan, zoals beperking voor autonomie. Hoeveel kun je nog zelfstandig keuzes maken? Dat is en blijft een belangrijke vraag.
AI in de klas kan de pedagogisch-didactische relaties onder druk zetten. Big Tech oplossingen creëren bijvoorbeeld een risico op verlies van autonomie over onze onderwijsprocessen. Verder staan ook privacy en kansenongelijkheid in het vizier van NOLAI. Het risico is momenteel zo ingeschat dat men denkt dat AI juist méér ongelijkheid bevodert.
Uitleg over de werkvorm
De werkvorm heeft als uitgangspunt om onderwijssituaties te onderzoeken waar docenten mee geholpen zijn. De volgende stappen worden hiervoor gevolgd:
- Co-creatieproces: welke pedagogisch didactische modellen
- Prototype ontwikkelen
- Aan de slag met een validatie in e praktijk
- Vervolgens opschalen
Wetenschappelijk programma
Wetenschappelijk programma: wat zijn de consequenties van AI? Hoe verbind je pedagogisch-didactische modellen goed met AI. Wat zijn de ethische en maatschappelijke gevolgen?
Het wetenschappelijk programma focust zich op vijf gebieden:
- pedagogisch-didactische aspecten
- professionalisering
- technische AI
- data en infrastructuur
- embedded ethics
Hoe wordt er binnen NOLAI gewerkt?
De teachers in residence volgen bij NOLAI een speciaal programma en zorgen zo voor feeling met de onderwijspraktijk.
Wat zijn niveaus van automatisering met AI?
Niveau 1: lerarenondersteuning waarbij de tech alleen maar info geeft over het proces. Het laat de leraar in controle. Voorbeelden zijn dashboards van adaptieve leermiddelen. Deze middelen veranderen het feedbackgedrag van docenten. Onderzoek uit Amerika laat zien dat er een ‘equalizing effect’ optreedt.
Niveau 2: gedeeltelijke automatisering. Er worden dan kleine handelingen overgedragen. Er worden kleine modules
Niveau 3: Nog meer leertaken overnemen en nog meer sturend.
Niveau 4: hoge vormen van automatisering. Alleen docenten nodig voor controle voor bepaalde taken. Een voorbeeld daarvan is ontwikkeling voor het informatica-onderwijs. Hoe kunnen we vragen van leerlingen versneld beantwoorden.
Niveau 5: hoge volledige automatisering. Volledig geautomatiseerd leren van taal. Duolingo heeft tegenwoordig bijvoorbeeld ‘Max’, gebaseerd op ChatGPT, en helpt de taalleerder om zo de taal praktisch te gebruiken.
Hoe werkt NOLAI aan onderzoek naar adaptieve leermiddelen?
Bij NOLAI zijn we geïnteresseerd in adaptieve leermiddelen. Een vraag die daar om de hoek komt kijken is of je nog wel moet toetsen? Of kun je vertrouwen op een kennismodel? Wat doen leerlingen als ze weten dat ze niet meer getoetst worden? Een interessante vraag vanuit onderwijskundige hoek, aldus Molenaar.
Uit diverse onderzoeken en peilingen blijkt dat conditionele automatisering wenselijk is. Het is voor docenten echter, praktisch bekeken, belangrijk om na te denken over casussen in de klas. Wat is het niveau van automatisering dat wenselijk is? Hoe ziet dat er precies uit?
Bij NOLAI wordt gewerkt met het Detecteren-interpreteren-handelen-model. We gaan er altijd vanuit dat de AI alles ziet, maar dat is meestal niet zo. Vaak is dat juist heel nauw. Video en geluid waren een tijd geleden lastig te analyseren, maar tegenwoordig gaat dat veel sneller.
Belangrijk is het dat wij in Nederland relatief veel vrijheid hebben als het aankomt op generatieve AI. Het is belangrijk om ons dat te realiseren, zegt Molenaar. In Frankrijk en Denemarken zijn er namelijk vergaande maatregelen om het gebruik van AI te beperken. Het is de vraag of dit de juiste manier is.
Nederland: onderwijsprofessionals mogen zelf bepalen, dus erover nadenken
In welke dimensies kan AI in de school worden ingezet?
Vormen van adaptiviteit
- uitgebreide feedback on task
- taakadaptiviteit (taak aanpassen aan niveau leerling)
- curriculumadaptiviteit (wat zijn onderwerpen waar leerlingen nog mee aan de slag)
Dat laatste staat steeds meer op de kaart bij scholen. Vooral sinds corona, omdat er toen deficiënties ontstonden.