Op dinsdag 17 juni 2025 vond in theater Spant! te Bussum het jaarlijkse VINT-Symposium plaats, dit jaar met als thema: “Autopilot: Yes/No”. Het symposium bood een mooi programma van denkers, makers, wetenschappers en technologen rondom een vraagstuk dat steeds urgenter wordt: hoe autonoom willen we technologie (in het bijzonder natuurlijk AI en Agentic AI) laten zijn – en hoeveel controle willen we zelf houden?
Franziska Kohlt: AI is ouder dan we denken
Heel interessant was de bijdrage (in het Engels) van Franziska Kohlt, die ons meenam in de geschiedenis van automata, een ander woord voor mechanische apparaten die mensen eeuwen geleden al betoverden met hun ‘intelligentie’.
Al sinds de tijd net na Jezus Christus bestonden er al mechanische automata, zoals gemechaniseerde vogels. Deze hadden vooral als doel om het publiek te vermaken.
In de eeuwen daarna ontstonden er steeds nieuwe ideeën voor automata, waaronder ook deze eend hieronder afgebeeld.
Dergelijke machines leidden bij mensen tot filosofische vragen, zoals ‘Zijn wij als mens ook maar gewoon machines?’
Een bekende is de 19de eeuwse Mechanical Turk: een schaakmachine in de vorm van een pop die aan een schaakbord zat. Mensen dachten dat ze tegen een machine schaakten, maar grappig genoeg was er in het apparaat ruimte voor een ‘klein’ persoon om zich erin te verstoppen en het te bedienen.
Verder legde ze ook verbanden tussen literatuur, storytelling en AI. Zo was de klassieker Frankenstein, of de Moderne Prometheus, van Mary Shelley natuurlijk ook al een gedachtenexperiment rondom het thema kunstmatige intelligentie (of in elk geval ‘onnatuurlijke intelligentie’. Ze bracht onder de aandacht dat het woord ‘prometheus’ letterlijk vooruitkijken betekent. Mogelijk een waarschuwing vanuit Shelley.
Over dit onderwerp schreef ik zelf een essay, met als conclusie dat het misschien goed is om voor de zekerheid maar toch netjes te zijn tegen de AI die je gebruikt.
Kolhts’ boodschap: onze fascinatie voor ‘kunstmatig leven’ is niets nieuws, maar de ethische vragen zijn urgenter dan ooit. Hoeveel zeggenschap geven we aan iets wat wijzelf hebben ontworpen?
Leven als een Algoritme (Thijs Pepping)
Thijs Pepping deelde een eerlijk, persoonlijk verhaal over zijn relatie met technologie. Hij schetste hoe ons leven er uit kan zien wanneer we volledig worden begeleid door AI-agents – van werk tot daten. Het voelde soms absurd, maar veel voorbeelden (eigenlijk allemaal) kwamen uit het echte leven.
Een voorbeeld dat me goed bij bleef was dat van Bryan Johnson, die inmiddels wereldwijd bekend is vanwege zijn poging om het eeuwige leven te verkrijgen.
Peppings
Maarten van Rossem: geschiedenis als kompas voor de toekomst
De dag begon met Maarten van Rossem, die zoals altijd met zijn kenmerkende nuchterheid én een vleugje ironie het grote verhaal wist te schetsen. Hij herinnerde ons eraan dat technologische revoluties altijd maatschappelijke frictie opleveren. Maar in tegenstelling tot eerdere omwentelingen lijkt de AI-golf razendsnel en zonder duidelijke eindbestemming.
Volgens Van Rossem is het tijd om de vraag naar soevereiniteit opnieuw te stellen – niet alleen nationaal, maar ook individueel. Wie bepaalt de koers van deze technologische autopiloot?
Wat interessant hieraan was, is dat met het initiatief GPT-nl inderdaad een initiatief wordt genomen om een Nederlands AI-taalmodel te maken, dat inderdaad soeverein is. Tot slot waren zijn inzichten vanuit zijn eigen expertise als historicus ook verfrissend. Wat kunnen we inderdaad leren van het verleden? Hebben we deze situatie al eens eerder meegemaakt? En zo ja, wat deed dat met ons?
Laurentien van Oranje: terug naar de menselijke maat
Een mooi pleidooi kwam van Laurentien van Oranje, die op aangrijpende wijze liet zien hoe de menselijke stem te vaak verdwijnt in systemen. Haar ervaringen met de toeslagenaffaire maken pijnlijk duidelijk hoe technologie kan ontmenselijken als empathie en luisteren ontbreken. Haar oproep: vermenselijk eerst, automatiseer daarna. Technologie moet dienstbaar zijn, niet leidend.
Zelf vond ik dat een mooi uitgangspunt. Het doel van AI kan niet AI op zich zijn, in elk geval niet als wij de regie willen behouden (en ik neem aan dat eigenlijk iedereen dat wil).
AI als docent en biechtvader?
Ook opmerkelijk: John Dalton presenteerde een onderwijssysteem waarin AI fungeert als leraar. Efficiënt? Zeker. Maar ook: hoe blijven we kritisch als het AI-systeem de leerstof bepaalt?
Nog een stap verder ging het project AI Jezus, gepresenteerd door Philipp Haslbauer en theoloog Marco Schmid. Een AI-avatar van Jezus nam twee maanden lang digitale biechten af. Het resultaat was zowel technisch als spiritueel fascinerend – en confronterend. Kan een machine begrip tonen, of blijven we daar toch écht mensen voor nodig hebben?
Ook Joost Fledderus gaf een krachtig kijkje in de toepassing van AI in het wetenschappelijk onderzoek, zoals bij gepersonaliseerde geneeskunde. Hier werkt AI niet als gimmick, maar als cruciale schakel in baanbrekende innovatie.
SuccesGeluk (Kasper van der Laan)
De comic relief, maar soms ook scherpe noot werd verzorgd door cabaretier Kasper van der Laan, die consultants – en indirect ook AI-experts – op de hak nam (maar eigenlijk zo’n beetje alle businessmodellen, van Simon Sineks ‘Start with Why’, waar Van der Laan nog een extra ‘Waarom’ en ‘Hoewaarom’ en ‘Waaromwat’ bij verzon.. Want als AI alles beter weet, wat blijft er dan nog over van ons menselijk falen, zoeken en twijfelen?
Saskia Lensink sloot af met een toekomstgericht verhaal over GPT-NL: een soeverein, Europees alternatief voor Amerikaanse taalmodellen. Haar verhaal gaf hoop dat innovatie ook anders kan: transparant, rechtmatig en met oog voor onze culturele context.
De autopiloot is aan – maar wie stuurt er nog?
Het symposium gaf me af en toe een dubbel gevoel. Aan de ene kant is het duidelijk dat AI ons geweldige mogelijkheden biedt, in zorg, onderwijs, kunst en wetenschap. Maar anderzijds schuurt het: hoe voorkomen we dat we te snel onze verantwoordelijkheid (inclusief ons mens zijn) uit handen geven?
De centrale vraag – “Autopilot: Yes or No?” – bleek aan het einde van de dag geen keuze tussen aan of uit. Het is een uitnodiging tot bewustzijn, tot dialoog, tot het heroverwegen van de richting waarin we ons als samenleving ontwikkelen. En vooral: tot het stellen van de vraag wie er eigenlijk nog aan het stuur zit.